Wat doen zij om de problemen het hoofd te bieden ? Helemaal niets. Zorgverzekeraars duiken. Wat hebben zij gedaan om problemen te voorkomen, en op te lossen? En wat is hun toekomstige rol?

Het wordt tijd dat zorgverzekeraars opstaan en verantwoordelijkheid nemen voor de situatie in de zorg en het achterwege blijven van maatregelen. Ze kunnen niet alleen zichtbaar zijn als het goed gaat.

Alle betrokkenen in de coronacrisis roeren zich in het pandemiedebat. Allemaal? Artsen, verpleegkundigen en bestuurders van zorginstellingen leggen telkens uit dat zij alles doen om noodzakelijke zorg te verlenen. De minister verschijnt keer op keer om uit te leggen dat moet worden voorkomen dat de zorg bezwijkt, en dat daarom zelfs reguliere zorg wordt uitgesteld. En ook (zelfverklaarde) deskundigen laten hun licht schijnen over wat gebeurt en wat er moet gebeuren.

Maar de zorgverzekeraars die ten behoeve van hun verzekerden wettelijk verantwoordelijk zijn voor de inkoop van de noodzakelijke zorgcapaciteit, zijn in geen velden of wegen te bekennen. Geen optredens van hun bestuurders in de media. Geen uitspraken van zorgverzekeraars over de noden van ‘hun’ verzekerden wiens belangrijke operaties uitgesteld worden. En dus geen antwoord op de vragen: wat hebben zij gedaan om de huidige problemen te voorkomen, en op te lossen? En wat is hun toekomstige rol erbij?

Wettelijke zorgplicht

In het Nederlandse zorgstelsel is voor zorgverzekeraars een prominente rol ingeruimd. Het zijn private bedrijven met in de wet vastgelegde bevoegdheden en plichten. Inwoners van Nederland zijn verplicht verzekerd, zorgverzekeraars zijn ‘verzekerd van afnemers’. Ze hebben een zorgplicht: verzekerden hebben wettelijk recht op noodzakelijke zorg, volgens artikel 11 van de Zorgverzekeringswet. Het uitstellen van noodzakelijke operaties in ziekenhuizen is strijdig met die wettelijke zorgplicht.

Vóór de pandemie maakten zorgverzekeraars sier met de zogenaamde ‘wachtlijstbemiddeling’. Laat een behandeling lang op zich wachten? Benader de wachtlijstbemiddelaar van de zorgverzekeraar, was het devies van zorgverzekeraars én de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). De vraag of die wachtlijstbemiddeling voor patiënten het geld waard is geweest, is nooit beantwoord. Nu horen we er niets over.

Uitgestelde zorg

Als gevolg van de capaciteitsproblemen in de zorg zijn er nu daadwerkelijk patiënten wiens noodzakelijke zorg wordt uitgesteld. Hét moment voor zorgverzekeraars om hun plicht te vervullen en voor hun patiënten in de bres te springen. Maar is deze pandemie dan geen ‘overmacht’? Voor zorgverleners en zorginstellingen natuurlijk wel. Níet voor de zorgverzekeraars. Het pandemische risico is gewoon voorzien in de wet.

Zorgverzekeraars duiken. Zij laten zorgverleners verantwoordelijkheid nemen en moeilijke keuzes maken, terwijl noodzakelijke operaties worden uitgesteld. De wachtlijstbemiddeling blijkt een wassen neus. Een model dat lijkt ontwikkeld op de tekentafel van modeleconomen en marketeers, blind voor risico’s.

Medio 2020 werd al duidelijk dat de capaciteit van de Nederlandse intensive care (per 100.000 inwoners de laagste van Europa, als gevolg van het scherpe inkoopbeleid van de zorgverzekeraars) ontoereikend was om de gevolgen van de pandemie én noodzakelijke operaties tegelijk op te vangen. Daar is door zorgverzekeraars anderhalf jaar niets aan gedaan. Zij verzaken daarmee hun wettelijke plicht. En het lijkt er vooralsnog niet op dat ze maatregelen nemen om die in de nabije toekomst wel te vervullen. Sterker, uit berichten van ziekenhuizen blijkt dat zij voor 2022 opgezadeld worden met nieuwe kortingen. En ziekenhuizen krijgen nauwelijks ruimte voor zogenoemde ‘inhaalzorg’. Uitbreiding van capaciteit vinden zorgverzekeraars al helemaal onnodig.

Waar was de toezichthouder?

Zorgverzekeraars hadden zich al lang voor we van corona gehoord hadden, moeten voorbereiden op het – voorzienbare – pandemisch risico. Ze hadden de maatschappij en verzekerden moeten waarschuwen en voorzieningen moeten treffen. Dat deden ze niet. Waar zijn hun noodzakelijke risicoscenario’s waarin de acute zorgvraag stijgt? Jarenlang focusten ze zich alleen op de kostenkant. Waar was toezichthouder NZa om zorgverzekeraars te wijzen op de verplichting tot het maken van die risicoscenario’s?

De afgelopen jaren nam de NZa zorgverleners voortdurend de maat, de kritiek op de rol van de zorgverzekeraars bleef en blijft nagenoeg uit. Nu zijn patiënten, zorgverleners én de maatschappij de dupe van het inkoopbeleid dat kritiekloos is gevolgd door de toezichthouder. Want ineens kan voor grote groepen patiënten in kritieke situaties ‘even’ geen zorg worden verleend. Zorgverleners zijn jarenlang zodanig onder druk gezet dat de maat vol is: meer kunnen we niet van hen vragen. Terwijl verzekeraars niet ter verantwoording worden geroepen en niet worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid: het beperken van risico’s.

Zorgverzekeraars houden forse voorzieningen aan om risico’s op te vangen. Dat risico ís er nu: de pandemie. Deze crisis leert ons dat zorgverzekeraars zelf nauwelijks risico lopen. Bij echte risico’s worden zij door de overheid gecompenseerd. Laten zij hun reserves nú inzetten om ervoor te zorgen dat patiënten die geen corona hebben, maar wél hulp moeten krijgen, direct worden geholpen. Het wordt tijd dat zorgverzekeraars opstaan en verantwoordelijkheid nemen voor de situatie in de zorg en het achterwege blijven van maatregelen. Ze kunnen niet alleen zichtbaar zijn als het goed gaat.

Als ze hun zorgplicht niet serieus nemen, kunnen we er beter weer overheidsinstellingen van maken. Dan kunnen de reserves nuttig worden besteed, en wellicht nog veel kosten worden bespaard. De zorg kan die gelden beter gebruiken, het is zonde het te laten staan op de balans van een aantal private bedrijven die duiken voor hun verantwoordelijkheid.

BRON: Volkskrant , Edwin Brugman is oud-directeur van Vereniging VvAA (de vereniging die (para)medici bijstaat voor juridisch advies).